DAP AN BAI 1 VA BAI 2-NHỮNG VẤN ĐỀ CỦA CN DUY VẬT BIỆN CHỨNG

            CÂU HỎI ÔN TẬP BÀI SỐ 1

 NHỮNG VẤN ĐỀ CỦA CN DUY VẬT BIỆN CHỨNG

1.Trình bày quan điểm của CN duy vật Mác xít về vật chất và ý thức cũng như mối quan hệ giữa vật chất và ý thức?

Baøi laøm

            Moái quan heä giöõa vaät chaát vaø yù thöùc laø vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc. Phaïm truø vaät chaát vaø moái lieân heä giöõa vaät chaát vaø yù thöùc ñaõ ñöôïc caùc nhaø trieát hoïc tröôùc  Maùc quan taâm vôùi nhieàu quan ñieåm khaùc nhau vaø luoân dieån ra cuoäc ñaáu tranh giöõa chuû nghóa duy taâm vaø chuû nghóa duy vaät trong suoát lòch söû cuûa trieát hoïc .

            Quan ñieåm Maùcxit cho raèng chæ coù moät theá giôùi duy nhaát vaø thoáng nhaát laø theá giôùi vaät chaát . theá giôùi vaät chaát toàn taïi khaùch quan coù tröôùc vaø ñoäc laäp vôùi yù thöùc con ngöôøi .

            Leânin –ngöôøi ñaõ baûo veä vaø phaùt trieån trieát hoïc Maùc ñaõ neâu ra ñònh nghóa “vaät chaát laø moät phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå chæ thöïc taïi khaùch quan ñöôïc ñem laïi ñeå laøm cho con ngöôøi trong caûm giaùc ,ñöôïc caûm giaùc cuûa chuùng ta cheùp laïi ,chuïp laïi ,phaûn aùnh vaø toàn taïi khoâng leä thuoäc vaøo caûm giaùc  (Leânin toaøn taäp 8 ,nhaø xuaát baûn tieán boä Maxcôva-1980. trang 151).

            Ñònh nghóa treân theå hieän maáy noäi dung sau :

            Vaät chaát laø moät phaïm truø trieát hoïc : Ñoù laø moät phaïm truø roäng vaø khaùi quaùt nhaát , khoâng theå hieåu theo nghóa heïp nhö caùc khaùi nieäm vaät chaát thöôøng duøng trong caùc lænh vöïc khoa hoïc cuï theå hoaëc ñôøi soáng haøng ngaøy .

            Thuoäc tính cô baûn nhaát cuûa vaät chaát laø “thöïc taïi khaùch quan” , “toàn taïi khoâng leä thuoäc vaøo caûm giaùc”, ñoù cuûng chính laø tieâu chuaån ñeå phaân bieät caùi gì laø vaät chaát vaø caùi gì khoâng phaûi laø vaät chaát .

            Thöïc taïi khaùch quan ñem laïi cho con ngöôøi trong caûm giaùc “toàn taïi khoâng leä thuoäc vaøo caûm giaùc” . ñieàu ñoù khaúng ñònh  “thöïc taïi khaùch quan” (vaät chaát ) laø caùi coù tröôùc ( tính thöù nhaát) . coøn  “caûm giaùc” , (yù thöùc ) laø caùi coù sau ( tinh thöù hai ) . Vaät chaát toàn taïi khoâng leä thuoäc vaøo yù thöùc .

            “Thöïc taïi khaùch quan ñöôïc ñem laïi cho con ngöôøi trong caûm giaùc ,ñöôc caûm giaùc cuûa chuùng ta cheùp laïi ,chuïp laïi, phaûn aùnh” .Ñieàu ñoù noùi leân “thöïc taïi khaùch quan”  (vaät chaát ) ñöôïc bieåu hieân thoâng qua caùc daïng cuï theå baèng “caûm giaùc” (yù thöùc ) con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñöôïc . Vaø “thöïc taïi khaùch quan” (vaät chaát ) chính laø nguoàn goác noäi dung cuûa “caûm giaùc” (yù thöùc ).

            Khaúng ñònh theá giôùi thöïc chaát khaùch quan laø voâ cuøng , voâ taän luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån khoâng ngöøng , neân ñaõ coù taùc ñoäng coå vuõ ,ñoäng vieân caùc nhaø khoa hoïc ñi nghieân cöùu theá giôùi vaät chaát , tim ra nhöõng keát caáu môùi , nhöõng thuoäc tính môùi vaø nhöõng qui luaät hoaït ñoäng cuûa vaät chaát ñeå laøm phong phuù theâm kho taøng vaät chaát cuûa nhaân loaïi .

            Chuû nghóa duy vaät bieân chöùng khaúng ñònh yù thöùc cuûa con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaùt trieån töï nhieân vaø lòch söû xaõ hoäi . Chuû nghóa duy vaät bieân chöùng  cho yù thöùc laø söï phaûn aùnh theá giôùi khaùch quan vaøo boä naõo ngöôøi thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieån , neân baûn chaát yù thöùc laø hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan, laø söï phaûn aùnh saùng taïo theá giôùi  vaät chaát .

            Yù thöùc laø hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan . Ñieàu ñoù coù nghóa laø noäi dung cuûa yù thöùc laø do theá giôùi khaùch quan qui ñònh , nhöng yù thöùc laø hình aûnh chuû quan , laø hình aûnh tinh thaàn chöù khoâng phaûi laø hình aûnh vaät lyù , vaät chaát nhö chuû nghóa duy vaät bình thöôøng quan nieäm.

            Khi noùi yù thöùc laø hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan , cuûng coù nghóa laø yù thöùc laø söï phaûn aùnh tö giaùc , saùng taïo theá giôùi .

            Tính naêng ñoäng saùng taïo cuûa yù thöùc theå hieän ôû vieäc con ngöôøi thu nhaän thoâng tin ,caûi bieán thoâng tin treân cô sôû caùi ñaõ coù ,yù thöùc seõ taïo ra tri thöùc môùi veà vaät chaát . YÙ thöùc coù theå tieân ñoaùn , tieân lieäu töông lai , coù theå taïo ra nhöõng aûo töôûng , nhöõng huyeàn thoaïi , nhöõng giaû thieát khoa hoïc …. YÙ thöùc laø hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan .

            YÙ thöùc laø söï phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan vaøo boä oùc con ngöôøi ,song ñaây laø söï phaûn aùnh ñaëc bieät –phaûn aùnh trong quaù trình con ngöôøi caûi taïo theá giôùi . Quaù trình aáy dieån ra ôû 3 maët :söï trao ñoåi thoâng tin giöõa chuû theå vaø ñoái töôïng phaûn aùnh , moâ hình hoaù ñoái töôïng trong tö duy hình aûnh tinh thaàn vaø chuyeån vaøo moâ hình hoaù töø tö duy ra hieän thöïc khaùch quan hay goïi laø hieän thöïc hoaù moâ hình tö duy-ñaây laø giai ñoaïn caûi taïo hieän thöïc khaùch quan . Chuû nghóa duy vaät bieän chöùng coøn cho raèng yù thöùc khoâng phaûi laø hieän töôïng töï nhieân thuaàn tuyù maø coøn goïi laø hieän töôïng xaõ hoäi yù thöùc baét nguoàn töø thöïc tieån lòch söû xaõ hoäi , phaûn aùnh nhöõng quan heä xaõ hoäi khaùch quan . Ñaây chinh laø baûn chaát xaõ hoäi cuûa yù thöùc .

            Quan ñieåm Maùc xit cho raèng vaät chaát quyeát ñinh yù thöùc , yù thöùc laø saûn phaåm cuûa moät daïng vaät chaát coù toå chöùc cao laø boä oùc cuûa con ngöôøi . Boä oùc con ngöôøi cuøng vôùi theá giôùi beân ngoaøi taùc ñoäng leân boä oùc –ñoù laø nguoàn goác töï nhieân cuûa yù thöùc .

            Nguoàn goác tröïc tieáp vaø quan troïng nhaát quyeát ñònh söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa yù thöùc laø lao ñoäng vaø thöïc tieån cuûa xaõ hoäi .

            Moái quan heä giöõa vaät chaát vaø yù thöùc theå hieän maáy quan ñieåm sau :

            Vaät chaát quyeát ñònh yù thöùc, vaät chaát quyeát ñònh noäi dung yù thöùc . Caû yù thöùc thoâng thöôøng vaø yù thöùc lyù luaän ñeàu baét nguoàn töø ñieàu kieän töï nhieân vaø xaõ hoäi nhaát ñònh . nhöõng öôùc mô phong tuïc, taäp quaùn , thoùi quen naày naåy sinh treân nhöõng ñieàu kieän vaät chaát nhaát ñònh ñoù laø thöïc tieån xaõ hoäi –lòch söû . Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñôøi cuûng döïa treân maûnh ñaát hieän thöïc laø nhöõng tieân ñeà veà kinh teá chính trò xaõ hoäi, veà khoa hoïc töï nhieân vaø söï keá thöøa tinh hoa tö töôûng , vaên hoaù nhaân loaïi cuøng vôùi thieân taøi cuûa caùcmaùc vaø AÊngghen .

            Do thöc taïi khaùch quan luoân luoân bieán ñoäng vaän ñoäng neân nhaän thöùc cuûa noù cuûng luoân luoân bieán ñoåi theo, nhöng xeùt ñeán cuøng thì vaät chaát bao giôø cuûng quyeát ñònh yù thöùc . Nhöng yù thöùc ñaõ ra ñôøi thì noù coù taùc ñoäng laïi vaät chaát . Vôùi tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa mình yù thöùc taùc ñoäng trôû laïi vaät chaát thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieån cuûa con ngöôøi .

            Söï taùc ñoäng trôû laïi theo hai höôùng thuùc ñaåy hoaëc kìm haûm thaâm chí phaù hoaïi söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa söï vaät .

            Vai troø cuûa yù thöùc laø ôû troå noù chæ ñaïo hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, hình thaønh muïc tieâu , keá hoaïch , yù trí bieän phaùp hoaït ñoäng cuûa töøng ngöôøi . Cho neân trong ñieàu kieân khaùch quan nhaát ñònh yù thöùc – tö töôûng trôû thaønh nhaân toá quan troïng coù taùc duïng quyeát ñònh laøm cho con ngöôøi hoaït ñoäng ñuùng hay sai , thaønh coâng hay thaát baïi .

            Söùc maïnh cuûa yù thöùc con ngöôøi khoâng phaûi ôû troå taùch rôøi ñieàu kieän vaät chaát thoaùt li ñieàu kieän khaùch quan maø laø bieát döïa vaøo ñieàu kieän vaät chaát ñaõ coù phaûn aùnh ñuùng qui luaät khaùch quan ñeå caûi taïo theá giôùi moät caùch chuû ñoäng saùng taïo vaø coù hieäu quaû . “YÙ thöùc con ngöôøi khoâng chæ phaûn aùnh theá giôùi khaùch quan maø coøn taïo ra theá giôùi khaùch quan” (Leânin).

            Quaùn trieät quan heä bieän chöùng giöõa vaät chaát vaø yù thöùc cuûa trieát hoïc Maùc xit. Trong nhaän thöùc vaø thöïc tieãn , chuùng ta phaûi xuaát phaùt töø thöïc teá khaùch quan , laáy thöïc teá khaùch quan laøm caên cöù cho moïi hoaït ñoäng cuûa mình . Ñoàng thôøi phaùt huy tính naêng ñoäng saùng taïo cuûa yù thöùc, phaùt huy vai troø nhaân toá cuûa con ngöôøi trong vieäc nhaân thöùc ,taùc ñoäng caûi taïo theá giôùi .Quan ñieåm khaùch quan treân giuùp ta ngaên ngöøa vaø khaéc phuïc beänh chuû quan duy yù chí.

            Beänh chuû quan duy yù trí laø xuaát phaùt töø vieäc cöôøng ñieäu tính saùng taïo cuûa yù thöùc , tuyeät ñoái hoaù vai troø nhaân toá chuû quan cuûa yù chí ,baát chaáp qui luaät khaùch quan ,xa rôøi hieän thöïc , phuû nhaän xem nheï ñieàu kieän vaät chaát .

            ÔÛ nöôùc ta , trong thôøi kyø tröôùc ñoåi môùi . Ñaûng ta ñaõ nhaän ñònh raèng chuùng ta maét beänh chuû quan duy yù chí trong vieäc xaùc ñònh muïc tieâu vaø böôùc ñi trong vieäc xaây döïng vaät chaát kyõ thuaät vaø caûi taïo xaõ hoäi chuû nghóa ; veà boá trí cô caáu kinh teá ;veà vieäc söû duïng caùc thaønh phaàn kinh teá ….

            Trong nhöõng naêm 1976-1980 treân thöïc teá chuùng ta chuû tröông ñaåy maïnh coâng nghieäp hoaù trong khi chöa coù ñuû caùc tieàn ñeà caàn thieát ñoù laø löïc löôïng saûn xuaát coøn nhoû beù , chöa phaùt trieån , coøn chuû yeáu laø saûn xuaát nhoû , laïc haäu , kinh teá haøng hoaù chöa phaùt trieån . Chuùng ta chæ muoán ñaåy nhanh quaù trình xaây döïng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät cho Chuû Nghóa Xaõ Hoäi maø khoâng tính ñeán ñieàu kieän thöïc teá cuûa ñaát nöôùc .

            Trong boá trí cô caáu kinh teá ,tröôùc heát  laø cô caáu saûn xuaát vaø ñaàu tö , thöôøng chæ xuaát phaùt töø  mong muoán ñi nhanh , khoâng tính ñeán ñieàu kieän vaø khaû naêng thöïc teá  ñeà ra nhöõng chæ tieâu keá hoaïch hoaù cao veà xaây döïng cô baûn vaø phaùt trieån saûn xuaát .

            Trong caûi taïo xaõ hoäi chuû nghóa ,söû duïng caùc thaønh phaàn kinh teá , ñaõ coù hieän töôïng noùng voïi muoán xoaù boû ngay caùc thaønh phaàn kinh teá phi xaõ hoäi chuû nghóa , nhanh choáng bieán kinh teá tö baûn tö nhaân thaønh quoác doanh trong khi ñuùng ra laø phaûi duy trì thöïc hieän phaùt trieån caùc thaønh phaàn kinh teá theo töøng böôùc ñi thích hôïp , phuø hôïp vôùi thôøi kyø quaù ñoä trong moät thôøi gian töông ñoái daøi ñeå phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát .

            Nguyeân nhaân cuûa caên beänh chuû quan duy yù chí treân laø do söï laïc haäu ,yeáu keùm veà lyù luaän ,do taâm lyù cuûa ngöôøi saûn xuaát nhoû vaø do chuùng ta keùo daøi cheá ñoä quan lieâu bao caáp .

            Vaên kieän Ñaïi Hoäi toaøn quoác laàn thöù 6 cuûa Ñaûng ta ñaõ neâu leân baøi hoïc :”Ñaûng ta luoân luoân xuaát phaùt töø thöïc teá ,toân troïng vaø haønh ñoäng theo qui luaät khaùch quan . Naêng löïc nhaän thöùc vaø haønh ñoäng theo qui luaät laø ñieàu kieân ñaûm baûo söï laûnh ñaïo ñuùng ñaén cuûa Ñaûng ” (VKÑH 6, trang 30 ).

           Chuùng ta bieát raèng quan ñieåm khaùch quan ñoøi hoûi trong nhaän thöùc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn phaûi xuaát phaùt töø baûn thaân söï vaät hieän töôïng ,phaûi thöøa nhaän vaø toân troïng tính khaùch quan cuûa vaät chaát , cuûa caùc qui luaät töï nhieân vaø xaõ hoäi , khoâng ñöôïc xuaát phaùt töø yù muoán chuû quan .

            Baøi hoïc maø Ñaûng ta ñaõ neâu ra , tröôùc heat ñoøi hoûi Ñaûng nhaän thöùc ñuùng ñaén vaø haønh ñoäng phuø hôïp vôùi heä thoáng qui luaät khaùch quan. Tieáp tuïc ñoåi môùi tö  duy lyù luaän , nhaát laø tö duy veà chuû nghóa xaõ hoäi vaø con ñöôøng ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nöôùc ta . Ñoù laø xaây döïng CNXH boû qua cheá ñoä tö baûn chuû nghóa cho neân phaûi traûi qua moät thôøi kyø quaù ñoä laâu daøi nhieàu chaën ñöôøng , nhieàu hình thöùc toå chöùc kinh teá xaõ hoäi coù tính chaát quaù ñoä .

            Moåi chuû tröông chính saùch cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc phaûi xuaát phaùt töø thöïc teá khaùch quan cuûa ñaát nöôùc vaø phuø hôïp qui luaät . Chuùng ta bieát raèng yù thöùc laø söï phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan trong quaù trình con ngöôøi caûi taïo theá giôùi . Do ñoù caøng naém baét thoâng tin veà thöïc teá khaùch quan chính xaùc , ñaày ñuû trung thöïc vaø söû lyù caùc thoâng tin aáy moät caùch khoa hoïc thì quaù trình caûi taïo theá giôùi caøng hieäu quaû .Ñoàng thôøi caàn thaáy raèng söùc maïnh cuûa yù thöùc laø ôû naêng löïc nhaän thöùc vaø vaän duïng tri thöùc cuûng nhö caùc qui luaät cuûa theá giôùi khaùch quan .

            Xuaát phaùt töø moái quan heä bieân chöùng giöõa vaät chaát vaø yù thöùc . Ñaûng ta xaùc ñònh : “Ñaûng phaûi luoân luoân xuaát phaùt töø thöïc teá toân troïng vaø haønh ñoäng theo qui luaät khaùch quan” laø xaùc ñònh vai troø quyeát ñònh cuûa vaät chaát (theá giôùi khaùch quan ) : “Naêng löïc nhaän thöùc vaø haønh ñoäng theo qui luaät laø ñieàu kieän ñaûm baûo söï laûnh ñaïo ñuùng ñaén cuûa Ñaûng “laø khaúng  ñònh vai troø tích cöïc cuûa yù thöùc trong vieäc chæ ñaïo haønh ñoäng con ngöôøi . Nhö vaäy , töø chuû nghóa Maùc-Leânin veà moái quan heä vaät chaát vaø yù thöùc , cuûng nhö töø nhöõng kinh nghieäm thaønh coâng vaø thaát baïi trong quaù trình laûnh ñaïo caùch maïng nöôùc ta , Ñaûng ta ñaû ruùt ra baøi hoïc treân.

            Baøi hoïc aáy coù yù nghóa thôøi söï noùng hoåi trong quaù trình ñoåi môùi ñaát nöôùc . Hieän nay , trong tình hình ñoåi môùi cuûa cuïc dieän theá giôùi vaø cuûa caùch maïng ôû nöôùc ta ñoøi hoûi Ñaûng ta khoâng ngöøng phaùt huy söï hieäu quaû laûnh ñaïo cuûa mình thoâng qua vieäc nhaän thöùc ñuùng , tranh thuû ñöôc thôøi cô do caùch maïng khoa hoïc coâng ngheä ,do xu theá hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoaù ñem laïi ,ñoàng thôøi xaùc ñònh roû nhöõng thaùch thöùc maø caùch

Nguyên lý về sự phát triển và ý nghĩa của phương pháp luận của nó?

“ñoåi môùi toaøn dieän ñoàng boä coù nguyeân taéc vaø coù böôùc ñi vöõng chaéc, ñoù laø meänh leänh cuûa cuoäc soáng laø quaù trình khoâng theå ñaûo ngöôïc –(VK VII, trang 168)

Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån laø moät trong hai nguyeân lyù cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät.

Phaùt trieån laø moät phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå chæ nhöõng söï vaän ñoäng coù ñònh hôöùng töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø keùm hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän.

Nhö vaäy, phaùt trieån laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa söï vaän ñoäng. Pheùp bieän chöùng duy vaät khaúng ñònh raèng theá giôùi vaät chaát luoân luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån ñi leân, söï ñoåi môùi khoâng ngöøng laø khuynh höôùng chung cuûa moïi söï vaät hieän töôïng.

Nguoàn goác cuûa söï phaùt trieån aáy naèm ngay trong baûn thaân söï vaät do vieäc giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn  beân trong cuûa söï vaät hieän töôïng. Phaùt trieån laø quaù trình töï thaân cuûa moïi söï vaät vaø hieän töôïng. Theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng söï phaùt trieån ñöôïc ñaëc tröng bôûi maáy daáu hieäu sau:

-Mang tính khaùch quan voán coù.

-Mang tính phoå bieán treân moïi lónh vöïc töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy.

-Laø quaù trình bieán ñoåi khoâng thuaän nghòch, khoâng quay trôû laïi ñieåm xuaát phaùt.

-Phaùt trieån laø quaù trình hoaøn thieän veà caáu truùc, ña daïng ceà chöùc naêng.

-Söï phaùt trieån döôøng nhö laäp laïi  caùi cuõ nhöng treân cô sôû cao hôn .

-söï phaùt trieån mang tính keá thöøa nhöõng yeáu toá tích cöïc cuûa caùi cuõ , caûi bieán noù cho phuø hôïp vôùi caùi môùi .

-Phaùt trieån laø tieán leân vaø coù söï xuaát hieän cuûa caùi môùi .

-Treân cô sôû nguyeân lyù veà söï phaùt trieån theo quan ñieåm Maùcxit, trong nhaän thöùc vaø hoaït ñoäng thöïc tieån, ñoøi hoûi chuû theå phaûi coù quan ñieåm phaùt trieån.

Quan ñieåm phaùt trieån coù maáy yeâu caàu sau:

-veà nhaän thöùc : Ñeå nhaän thöùc ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng ñoøi hoûi chuû theå phaûi xem xeùt noù trong traïng thaùi vaän ñoäng vaø döï ñoaùn ñöôïc caùc xu höôùng bieán ñoåi vaø chuyeån hoaù cuûa chuùng.

-trong thöïc tieån: caàn thaáy ñöôïc tinh quanh co, phöùc taïp cuûa quaù trình phaùt trieån maø tin töôûng vaøo caùi môùi tieán boä vaø taïo ñieàu kieän cho noù chieán thaéng caùi cuõ, caùi laïc haäu.

-TRong tö töôûng: Quan ñieåm phaùt trieån laø cô sôû khoa hoïc veà phöông phaùp luaän giuùp chuùng ta cuõng coá nieàm tin vaøo söï thaéng lôïi cuûa lyù töôûng cuaû CSCN, maët duø CNXH hieän thöïc ñang laâm  vaøo khuûng hoaûng vaø thoaùi traøo. Giuùp ta vöûng tin vaøo thaéng lôïi cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän ñaát nöôùc duø phaûi traûi qua nhieàu khoù khaên thaùch thöùc.

Quan ñieåm toaøn dieän, lòch söû cuï theå vaø quan ñieåm phaùt trieån vôùi tö caùch laø nguyeân taéc phöông phaùp luaän ñeå nhaän thöùc söï vaät hoaøn toaøn vôùi quan ñieåm baûo thuû trì treä, ñònh kieán moät chieàu vaø beänh giaùo ñieàu.

Baûo thuû  trì treä thöïc chaát laø khoâng thaáy ñöôïc söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa söï vaät hieän töoïng vaø hoaït ñoäng saùng taïo cuûa vai troø con ngöôøi:yû laïi , chôø ñôïi döïa daåm.

Tuyeät ñoái hoaù moät nhaän thöùc naøo ñoù veà söï vaät coù ñöôïc trong hoaøn caûnh lòch söû phaùt trieån nhaát ñònh, öùng vôùi giai ñoaïn phaùt trieån cuûa noù vaø xem xeùt noù laø nhaän thöùc duy nhaát ñöùng veà toaøn boä söï vaät trong quaù trình phaùt trieån tieáp theo cuûa noù seõ ñöa chuùng ta ñeán sai laàm nghieâm troïng.

Beänh giaùo ñieàu laø traïng thaùi sai laàm trong tö duy cuûa chuû theå mang tính maùy moùc, raäp khuoân , thieáu saùng taïo .thöïc chaát beänh giaùo ñieàu laø söï tuyeät ñoái hoaù tri thöc khoa hoïc vaø coi noù laø chaân lyù tuyeät ñoái vaø vaän duïng noù moät caùch maùy moùc, khoâng tính ñeán lòch söû cuï theå.

Tröôùc ñaây chuùng ta ñaõ nhaän thöùc giaùo ñieàu moâ hình CNXH cuûa Lieân Xoâ bôûi coi ñoù laø kieåu maãu duy nhaát maø khoâng tính ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa VN.

Ñeå khaéc phuïc caên beänh naøy theo tinh thaàn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät, chuùng ta phaûi trieät ñeå phaân tích moïi vaán ñeà trong tính lòch söû cuï theå cuûa noù. Töø ñoù tìm ra nhöõng giaûi phaùp phuø hôïp, traùnh raäp khuoân, maùy moùc, traùnh tuyeät ñoái hoaù caùc tri thöùc ñaõ coù.

Ñöôøng loái ñoåi môùi ôû nöôùc ta trong khi tieáp tuïc laáy ñoåi môùi kinh teá laøm troïng taâm, Ñaûng nay maïnh hôn  nöõa nhieäm vuï ñoåi môùi heä thoáng chính tri, daân chuû hoaù sinh hoaït xaõ hoäi, ñoåi môùi moïi maët ñôøi soáng vaø hoaït ñoäng xaõ hoäi.

Ñaûng ta xaùc ñònh: “ñoåi môùi toaøn dieän, ñoàng boä, coù nguyeân taécvaø coù böôùc ñi vöõng chaéc, ñoù laø meänh leänh cuûa cuoäc soáng, laø quaù trình khoâng theå ñaûo ngöôïc”.

Nhaän ñònh treân phaûn aùnh quan ñieåm toaøn dieän vaø quan ñieåm phaùt trieån cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng. Trong coâng cuoäc ñoåi môùi, vaán ñeà coù yù nghóa quyeát ñònh laø Ñaûng phaûi ñoåi môùi caû 3 lónh vöïc:ñoåi môùi tö duy, ñoåi môùi toå chöùc caùn boä, ñoåi môùi phong caùch laøm vieäc. Ñaët ñoåi môùi tö duy leân haøng ñaàu vì coù ñoåi môùi tö duy môùi coù ñoåi môùi caùc maët khaùc.

Ñoåi môùi toaøn dieän, ñoàng boä vaø trieät ñeå nhöng phaûi coù böôùc ñi, hình thöùc vaø caùch laøm phuø hôïp. Thöïc tieãn cho thaáy ñoåi môùi laø cuoäc caùch maïng saâu saéc treân taát caû caùc lónh vöïccuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Treân töøng lónh vöïc, noäi dung ñoåi môùi bao goàm nhieàu maët. Töø ñoåi môùi quan nieäm ñeán ñoåi môùi cô cheá, chính saùch, toå chöùc, caùn boä, phong caùch vaø leà loái laøm vieäc. Neáu chæ ñoåi môùi moät lónh vöïc hoaëc moät khaâu naøo ñoù thì coâng cuoäc ñoåi môùi khoâng theå ñaït keát quaû mong muoán. Ñoàng thôøiphaûi xaùc ñònh ñuùng khaâu then choát trong moãi böôùc ñi ñeå taäp trung höôùng giaûi quyeát, laøm cô sôû ñoåi môùi caùc khaâu vaø lónh vöïc khaùc. Ôû ñaây theå hieän quan ñieåm toaøn dieän nhöng coù troïng ñieåm troïng taâm phuø hôïp vôùi quan ñieåm duy vaät bieän chöùng.

Trong cuoäc ñoåi môùi Ñaûng ta thöïc hieän phöông chaâm “laáy ñoåi môùi kinh teá laøm troïng taâm, ñoàng thôøi thuùc ñaåy maïnh meõ vieäc ñoåi môùi caùc lónh vöïc khaùc nhaát laøveà daân chuû hoaù xaõ hoäi, toå chöùc vaø phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng chính trò, caùc chính saùch giaùo duïc, vaên hoaù, xaõ hoäi”.

Ñoåi môùi ôû nöôùc ta khoâng phaûi laø töø boû muïc tieâu CNXH, maø laø laøm cho CNXH ñi tôùi thaéng lôïi ñoù laø quan ñieåm nhaát quaùn trong ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa nöôùc ta, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, theo muïc tieâu “Daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû, vaên minh”.

Ñoåi môùi khoâng phaûi laø xa rôøi chuû nghóa Maùc- Lenin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh maø laø nhaän thöùc cho ñuùng hoïc thuyeát, tö töôûng cuûa caùc oâng, laáy ñoù laøm neàn taûng tö töôûng vaø kim chæ nam cho haønh ñoäng cuûa Ñaûng vaø cuûa nhaân daân. Ñoåi môùi khoâng phaûi laø phuû ñònh quaù khöù maø laø khaúng ñònh nhöõng gì ñaõ hieåu ñuùng, laøm ñuùng, loaïi boû nhöõng gì hieåu sai,laøm sai, boå sung nhöõng nhaän thöùc môùi, caùch laøm môùi ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu  cuûa tình hình môùi.

Chuùng ta bieát raèng phaùt trieån laø moät quaù trình coù tính quanh co, phöùc taïp. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ traûi qua 4 hình thaùi kinh teá xaõ hoäi: CSNT, CHNL, QCPK vaø TBCN, vaø ñang trong thôøi ñaïi quaù ñoä töø xaõ hoäi TBCN sang xaõ hoäi XHCN. Ñoù laø moät taát yeáu khaùch quan. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi XHCN laø moät quaù trình lòch söû töï nhieân, tuaân theo nhöõng qui luaät khaùch quan. Maëc duø CNXH hieän thöïc ñang taïm thôøi laâm vaøo khuûng hoaûng vaø thoaùi traøo nhöng xu theá phaùt trieån cuûa noù laø taát yeáu.

Thaéng lôïi cuûa cuoäc caùch maïng giaûi phoùng daân toäc vaø 2 cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân ñeá quoác ñaõ khaúng ñònh con ñöôøng duy nhaát ñuùng maø daân toäc ta ñaõ löïa choïn laø ñoäc laäp daân toäc gaén lieàn vôùóCNH.

Sau 10 naêm (1976-1986) beân caïnh nhöõng thaønh töïu, Ñaûng ta coù sai laàm. Ñaát nöôùc ta laâm vaøo khuûng hoaûng kinh teá xaõ hoäi. Ñaûng ta ñaõ nhìn thaúng vaøo söï that, phaân tích thöïc tieãn ñaát nöôùc vaø xuaát phaùt töø nguyeän voïng cuûa nhaân daân, Ñaûng ñaõ khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo söï nghieäp ñoåi môùi theo ñònh höôùng XHCN.

Nhöõng thaønh töïu quan troïng cuûa söï nghieäp ñoåi môùi ñaõ ñöa nöôùc ta vöôït qua ñöôïc nhöõng thöû thaùch hieåm ngheøo, ñöa ñaát nöôùc sang thôøi kì phaùt trieån môùi- thôøi kì nay maïnh coâng nghieäp hoaù, hieân ñaïi hoaù.

Vôùi tö caùch laø “ coâng cuï nhaän thöùc vó ñaïi vaø coâng cuï caûi taïo theá giôùi”-chuû nghóa Maùc- Leânin coù söùc soáng vaø giaù tri bean vöõng,trong ñoù pheùp bieän chöùng duy vaät trang bò cho Ñaûng ta quan ñieåm toaøn dieän, phaùt trieån vaø lòch söû cuï theå trong söï laõnh ñaïo söï nghieäp ñoåi môùi toaøn dieän cuûa ñaát nöôùc. Ñoái vôùi VN, thöïc tieãnñaõ chöùng minh quan ñieåm ñoäc laäp daân toäc gaén lieàn vôùi CNXH laø moät taát yeáu khaùch quan vaø laø söï löïa choïn duy nhaát ñuùng ñeå thöïc hieän lyù töôûng “daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng , daân chuû, vaên minh”. Vì vaäy Ñaûng ta ñaõ xaùc ñònh: “ñoåi môùi toaøn dieän, ñoàng boä, coù nguyeân taéc vaø coù böôùc ñi vöõng chaéc, ñoù laø meänh leänh cuûa cuoäc soáng, laø quaù trình khoâng theå ñaûo ngöôïc”.

4. Nguyên lý về mối quan hệ phổ biến? Ý nghĩa phương pháp luận của mối quan hệ này?

I/ Nguyên lý về mối quan hệ  phổ  biến?

 1/ Quan điểm siêu hình:

Các Sự vật hiện tượng tồn tại tách rời cô lập nhau, cái này bên cạnh cái kia, giữa chúng không có sự phụ thuộc liên hệ lẫn  nhau. Nếu có liên hệ  thì chỉ là sự hời hợt bề ngoài.

Xuất phát từ thế kỷ 17, 18, khi khoa học phát triển đã tách khỏi triết học, khi càng tách rời thì càng đạt nhiều thành tịu bấy nhiêu, và từ thói quen ấy đem vào triết học đã nhìn sự vật    trong trạng thái tĩnh tại, tách rời  cô lập.

2/ Quan điểm duy tâm về sự liên hệ: cho rằng cơ sở của sự liên hệ  tác động qua lại giữa các sự vật hiện tượng  là ở lực lượng siêu tự nhiên hay là ở ý thức cảm giác con người.

Ví dụ: Ông hê ghen cho rằng bắt đầu có ý niệm tuyệt đối xuất hiện  và ý niệm tuyệt đối  vận động tha hóa thành giới tự nhiên. Các sự vật hiện tượng liên hệ với nhau là không phải do bản thân nó mà do ý niệm tuyệt đối

Ý niệm tuyệt đối  vận động thông qua các phạm trù, đến đỉnh cao thì tha hóa thành thế giới vật chất, thành các sự vật hiện tượng. Như vậy, mối liên hệ của các sự vật hiện tượng bắt nguồn từ ý niệm tuyệt đối.

Ông becbery: cho rằng cơ sở của mối liên hệ giữa các sự vật hiện tượng là cảm giác. Nghĩa là Chính cảm giác nhận thức ra sự vật, sự vật là tổng hợp các cảm giác. Chính vì vậy,  cảm giác là xuất phát điểm  cho mối liên hệ sự vật.

Ví dụ ăn quả táo, nhìn quả táo, ngửi quả táo sẽ tác động đến cảm giác. Quản táo có mối liên hệ với các sự vật là do cảm giác.

3/ Quan điểm duy vật biện chứng: cho rằng Thế giới này là một chỉnh thể thống nhất. các sự vật hiện tượng trên thế giới này liên hệ tác động, chuyển hóa nhau.

Theo quan niệm của duy vật biện chứng, Liên hệ là  khái niệm chỉ sự phụ thuộc lẫn nhau, sự ảnh hưởng tương tác  và chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật hiện tượng .

 Ví dụ: ở đây chúng ta có thể hình dung ra 1 sự vật hiện tượng nào đó ở bất kỳ vị trí nào đó trên thế giới thông qua mối liên hệ từ nhận thức kinh nghiệm.

Liên hệ  phổ biến, quan niệm duy vật biện chứng cho rằng:   Mọi sự vật hiện tượng trên thế giới đều nằm trong mối liên hệ phổ biến.

Cụ thể là giữa các sự vật hiện tượng liên hệ  nhau.

LIÊN HỆ :Thực vật và động vật có mối liên hệ  với nhau trong quá trình trao đổi chất

Giữa các mặt trong cùng một sự vật liên hệ   nhau.

Ví dụ: các bộ phận trong cơ thể người. các địa phương trong 1 nước liên hệ nhau.

Giữa các quá trình phát triển của sự vật cũng liên hệ  với nhau.

Ví dụ: Quá trình phát triển  của con người theo tuổi tác, theo từng thời kỳ phát triển.  

Mối liên hệ  có tính nhiều bề vô cùng phong phú đa dạng. Cụ thể là liên hệ  bên trong, liên hệ  bên ngoài, liên hệ  gián tiếp, trực tiếp , liên hệ cơ bản, không cơ bản, chủ yếu và không chủ yếu.

-> Lưu ý: Riêng trong lĩnh vực xã hội: Có rất nhiều MỐI LIÊN HỆ khác nhau như: MỐI LIÊN HỆ : KINH TẾ , CHÍNH TRỊ , XÃ HỘI , VĂN HÓA , Dân Tộc, Tôn giáo, huyết thống, làng xã...

Xét về tính chất của các mối liên hệ:

Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định, các mối liên hệ có ba tính chất cơbản:  tính khách quan, tính phổ biến và tính đa dạng, phong phú

+ Tính chất khách quan: - MỐI LIÊN HỆ luôn mang tính khách quan, không phụ thuộc vào ý thức của con người.

 Ví dụ: Mối liên hệ giữa các nước trên thế giới.

+ Tính phổ biến: Mối liên hệ  phổ biến diễn ra cả trong tự nhiên, xã hội và tư duy.

+ Tính đa dạng phong phú: Thời gian, không gian khác nhau có mối liên hệ khác nhau.

Tóm lại, Cả ba tính chất trên đều bị quy định bởi tính khách quan , phổ biến, đa dạng phong phú của THẾ GIỚI VẬT CHẤT .

II/ Ý nghĩa của mối liên hệ phổ biến:

1/ Mối liên hệ phổ biến là cơ sở lý luận trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. Trong đó:

+ Quan điểm toàn diện: Khi xem xét bất cứ 1 sự vật hiện tượng nào, chúng ta phải đặt nó trong quan hệ với sự vật hiện tượng khac, phải nghiên cứu các mặt cấu thành của nó, các quá trình phát triển của nó, từ trong tổng số mối liên hệ, tìm ra mối liên hệ  bản chất chủ yếu …

Ví dụ: nghiên cứu 1 nước thì đặt nó trong quan hệ với các nước trong khu vực.

Xét kết nạp đảng

+ Xét các mặt cấu thành: các phòng ban trong 1 đơn vị….

+ Quá trình phát triển: xét quá trình hoạt động, công tác cá nhân để kết nạp.

+ Xét trong mối liên hệ: Quan hệ xã hội…

2/Về Mặt thực tiễn:

+  Ý nghĩa 1: Để cải tạo sự vật thì phải có giải pháp đồng bộ, toàn diện. Chọn lĩnh vực nào là chủ yếu.

Trong Công tác  quản lý thì phải phân cấp quản lý.

Ví dụ: nhà nước (bộ ban ngành), cơ quan (phòng, ban)…

Ví dụ: đối mới toàn diện nước ta: kinh tế, chính trị, trong đó kinh tế là trọng tâm, chính trị từng bước.

+ Ý nghĩa 2: Chống quan niệm siêu hình:

Không thấy được trọng tâm, trọng điểm, đánh giá tràn lan các mối liên hệ , không thấy đâu là chủ yếu đó là siêu hình. Chống chủ nghĩa chết chung và thuận nghị biện. Trong đó, chủ nghĩa chết chung là Kết hợp 1 cách vô nguyên tắc giữa các sự vật hiện tượng.

+ Ý nghĩa 3: Khi giải quyết 1  vấn đề cần xem xét các yếu tố cấu thành liên hệ mật thiết, phải xem xét yếu tố lịch sử hình thành trong mối tương quan với hiện tại.

3. Trình bày quan điểm của chủ nghĩa duy vật mác xít về mâu thuẫn, mặt đối lập, thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập?

* Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.

* Khái niệm mặt đối lập: Là sự khái quát những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng… trái ngược nhau trong một chỉnh thể làm nên sự vật và hiện tượng.

Đấu tranh là chỉnh thể, trong đó hai mặt đối lập thống nhất với nhau, vừa đấu tranh với nhau: Mâu thuẫn phải có 2 mặt đối lập, họ không phải bất kỳ mặt đối lập nào cũng tạo thành đấu tranh, chỉ vì mặt đối lập nào nằm trong một chỉnh thể có liên hệ khăng khít với nhau, tác động qua lại với nhau mới tạo thành đấu tranh.

* Khái niệm thống nhất: Là hai mặt đối lập liên hệ với nhau, ràng buộc nhau và quy định lẫn nhau, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề tồn tại cho mình.

Ví dụ:

- Trong sự vật: Hai mặt đối lập đồng hoá và dị hoá, nếu chỉ là một quá trình thì sự vật sẽ chết.

- Trong xã hội: Giai cấp tư sản và vô sản là hai mặt đối lập thống nhất với nhau, nếu không có giai cấp vô sản tồn tại với tư cách một giai cấp bán sức lao động thì cũng không có giai cấp tư sản, tồn tại với tư cách mua sức lao động, bóc lột sức lao động để tạo ra giá trị thặng dư.

- Khái niệm "thống nhất" trong quy luật đấu tranh còn gọi là "đồng nhất", hai khái niệm này đồng nghĩa với nhau song khái niệm "đồng nhất" còn có một nghĩa khác đó là sự chuyển hoá giữa các mặt đối lập.

Trong một cuộc đấu tranh sự thống nhất của các mặt đối lập không tách rời sự đấu tranh giữa chúng, sự thống nhất của hai mặt đối lập ® hai mặt đối lập không nằm yên bên nhau mà luôn luôn đấu tranh với nhau Þ là một quá trình phức tạp và chia ra làm nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn lại có đặc điểm riêng khác nhau (ví dụ: giai cấp tư sản và giai cấp vô sản).

Tóm lại: Bất cứ sự thống nhất của các mặt cụ thể nào cũng đều có tính chất tạm thời, tương đối. Còn sự đấu tranh của các mặt đối lập có tính chất tuyệt đối, nó phá vỡ sự ổn định dẫn đến sự chuyển hoá về chất của các sự vật hiện tượng.

* Sự chuyển hoá của các mặt đối lập:

Sự vật và hiện tượng trong thế giới là muôn hình, muôn vẻ nên sự chuyển hoá và các mặt đối lập cũng rất khác nhau, vì vậy phải căn cứ vào từng sự vật mà phân tích sự chuyển hoá của các mặt đối lập, nghĩa là hai mặt đối lập chuyển hoá với nhau hoặc cả hai chuyển thành chất mới.

3. Các loại đấu tranh: Có 4 loại:

a. Đấu trnah bên trong và bên ngoài:

Đấu tranh bên trong: Là đấu tranh nằm ngay trong bản thân sự vật và hiện tượng.

Đấu tranh bên ngoài: Là đấu tranh giữa các sự vật và hiện tượng với nhau.

b. Đấu tranh cơ bản và đấu tranh không cơ bản.

+ Đấu tranh cơ bản: Là đấu tranh quy định bản chất sự vật, hiện tượng.

+ Đấu tranh không cơ bản: chịu sự chi phối của đấu tranh cơ bản.

c. Đấu tranh chủ yếu và đấu tranh thứ yếu:

+ Đấu tranh chủ yếu: Là đấu tranh nổi bật lên hàng đầu ở mỗi giai đoạn nhất định của quá trình phát triển của sự vật.

+ Đấu tranh thứ yếu là đấu tranh không đóng vai trò quyết định.

d. Đấu tranh đối kháng và không đối kháng.

Đấu tranh đối kháng: Là đấu tranh giữa những khuynh hướng, những lực lượng xã hội mà lợi ích căn bản trái ngược nhau, không thể điều hoà được.

Đấu tranh không đối kháng là đấu tranh giữa những khuynh hướng, những lực lượng xã hội mà lợi ích căn bản nhất trí với nhau

. Trình bày quan điểm của chủ nghĩa duy vật mác xít về phủ định biện chứng , phủ định của phủ định?

 Quy luật phủ định của phủ định

a. Khái niệm phủ định và phủ định biện chứng

- Phủ định nói chung là sự bài trừ, bác bỏ sự vật nhất định nào đó. Nói cách khác, phủ định là một quá trình vận động trong đó sự vật, hiện tượng này được thay thế bởi sự vật, hiện tượng khác (đây là sự biến đổi nói chung).

- Phủ định biện chứng là quá trình tự phủ định, tự phát triển, là mắt khâu trên con đường dẫn tới sự ra đời của cái mới, cái tiến bộ hơn so với cái tự phủ định.

* Đặc trưng của phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng gồm hai đặc trưng sau đây:

- Tính khách quan: Phủ định biện chứng là sự tự thân phủ định, là kết quà giải quyết mâu thuẫn bên trong của sự vật tồn tại khách quan

- Tính kế thừa: Đây là đặc trưng cơ bản nhất của phủ định biện chứng. Phủ định biện chứng là quá trình cái mới ra đời phủ định cái cũ, nhưng cái mới chỉ phủ định mặt lạc hậu, lỗi thời của cái cũ, đồng thời kế thừa những giá trị của cái cũ. Do đó, phủ định biện chứng là sự phủ định nhưng đồng thời cũng là sự khẳng định.

b. Phủ định của phủ định – hình thức “xoáy ốc” của sự phát triển

- Sự phát triển biện chứng thông qua những lần phủ định biện chứng là sự thống nhất giữa loại bỏ, giữ lại (kế thừa) và phát triển. Mỗi lần phủ định biện chứng được thực hiện sẽ mang lại những nhân tố mới. Do đó, sự phát triển thông qua những lần phủ định biện chứng sẽ tạo ra xu hướng tiến lên không ngừng.

Ví dụ: Tằm Ò Kén Ò Ngài (ÒBướm Ò Trứng Ò Tằm)

            CSNT Ò CHNL Ò PK ÒTBCN Ò CSCN

            CNDV cổ đại Ò CNDV siêu hình Ò CNDVBC

- Phủ định biện chứng là sự tự phủ định, biểu hiện sự phát triển do mâu thuẫn bên trong của sự vật.

- Phủ định biện chứng được hoàn thành trong một chu kỳ phát triển. Sự vật ở điểm xuất phát ban đầu qua lần phủ định thứ nhất trở thành cái đối lập với nó - bước trung gian của sự phát triển; lần phủ định thứ hai, tái lập cái ban đầu nhưng trên cơ sở cao hơn. Lần phủ định thứ hai được gọi là phủ định của phủ định.

Ví dụ: Hạt thóc Ò Cây lúa Ò Bông lúa

- Phủ định của phủ định làm xuất hiện cái mới.

- Sự phủ định của phủ định là giai đoạn kết thúc của một chu kỳ phát triển.

- Phủ định của phủ định được hoàn thành trong chu kỳ phát triển, thông thường mỗi chu kỳ trải qua hai lần phủ định.

- Quy luật phủ định của phủ định khái quát tính chất tiến lên của sự phát triển. Sự phát triển không phải diễn ra theo đường thẳng mà theo đường “xoáy ốc”.

- Diễn tả quy luật phủ định của phủ định bằng đường xoáy ốc chính là hình thức biểu đạt rõ ràng nhất các đặc trưng của quá trình phát triển biện chứng: tính kế thừa, tính lặp lại nhưng không quay trở lại mà tiến lên của sự phát triển.

c. Ý nghĩa phương pháp luận

- Giúp ta hiểu được khuynh hướng của sự phát triển: tiến lên theo đường trôn ốc, cái mới, thay thế cái cũ.

- Khắc phục cách nhìn đơn giản về sự phát triển: phát triển theo đường thẳng, đường tròn khép kín.

- Tin tưởng vào sự tất thắng của cái mới, vào chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. ủng hộ và tạo điều kiện cho cái mới, cái tiến bộ chiến thắng cái cũ, cái lạc hậu.

6. Trình bày quan điểm của chủ nghĩa duy vật mác xít bản chất của nhận thức?

Quan niệm về bản chất nhận thức của triết học Mác- Lênin
Bằng sự kế thừa những yếu tố hợp lý của các học thuyết đã có, khái quát các thành tựu khoa học, C. Mác và Ph.Ăngghen đã xây dựng nên học thuyết biện chứng duy vật về nhận thức. Học thuyết này ra đời đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lý luận nhận thức vì đã xây dựng được những quan điểm khoa học đúng đắn về bản chất của nhận thức. Học thuyết này ra đời dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau:
Một là, thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan độc lập đối với ý thức của con người.
Hai là, thừa nhận khả năng nhận thức được thế giới của con người, coi nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người, là hoạt động tìm hiểu khách thể của chủ thể. Không có cái gì là không thể nhận thức được mà chỉ có cái con người chưa nhận thức được mà thôi.
Ba là, khẳng định sự phản ánh đó là một quá trình biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo. Quá trình phản ánh ấy diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, từ hiện tượng đến bản chất.
Bốn là, coi thực tiễn là cơ sở chủ yếu và trực tiếp nhất của nhận thức, là động lực, mục đích của nhận thức và là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý.
Dựa trên nguyên tắc đó, chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: nhận thức là quá trình phản ánh biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan vào trong đầu óc con người trên cơ sở thực tiễn.
2. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
2.1. Phạm trù thực tiễn
Trong lịch sử triết học trước Mác, các trào lưu đều có quan niệm chưa đúng, chưa đầy đủ về thực tiễn. Chủ nghĩa duy tâm chỉ hiểu thực tiễn như là hoạt động tinh thần của con người, chứ không xem nó là hoạt động vật chất. Ngược lại, chủ nghĩa duy vật trước Mác đã hiểu được thực tiễn là hành động vật chất của con người nhưng lại xem nó là hoạt động con buôn đê tiện, không có vai trò gì đối nhận thức của con người.
Triết học Mác - Lênin đánh giá phạm trù thực tiễn là một trong những phạm trù nền tảng, cơ bản của triết học nói chung và lý luận nhận thức nói riêng. Quan điểm đó đã tạo nên một bước chuyển biến cách mạng trong triết học.
Vậy thực tiễn là gì?
Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử - xã hội của con người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
Khác với hoạt động tư duy, trong hoạt động thực tiễn, con người sử dụng những công cụ vật chất tác động vào đối tượng vật chất làm biến đổi chúng theo mục đích của mình. Đây là hoạt động đặc trưng và bản  chất của con người. Nó được thực hiện một cách tất yếu khách quan và không ngừng được phát triển bởi con người qua các thời kỳ lịch sử. Do vậy, thực tiễn bao giờ cũng là hoạt động vật chất có mục đích và mang tính lịch sử - xã hội.
Hoạt động thực tiễn có ba hình thức cơ bản: hoạt động sản xuất vật chất, hoạt động chính trị xã hội, hoạt động thực nghiệm khoa học.
Hoạt động sản xuất vật chất là hoạt động cơ bản, đầu tiên của thực tiễn. Đây là hoạt động mà con người sử dụng công cụ lao động tác động vào giới tự nhiên để tạo ra sản phẩm vật chất nhằm duy trì sự tồn tại thiết yếu của mình.
Hoạt động chính trị xã hội là hoạt động của các tổ chức cộng đồng người khác nhau nhằm cải biến các mối quan hệ xã hội để thúc đẩy xã hội phát triển.
Thực nghiệm khoa học là hoạt động được tiến hành trong đều kiện do con người tạo ra gần giống, giống hoặc lặp lại những trạng thái của tự nhiên và xã hội nhằm xác định các quy luật vận động  của đối tượng nghiên cứu. Đây là một hình thức đặc biệt của thực tiễn, nó có vai trò ngày càng tăng trong sự phát triển của xã hội.
Giữa các dạng hoạt động này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó hoạt động sản xuất vật chất là cơ bản nhất, đóng vai trò quyết định. Bởi vì nó là hoạt động khách quan, thường xuyên nhất tạo ra điều kiện cần thiết để con người tồn tại và phát triển; đồng thời cũng tạo điều kiện để tiến hành các dạng hoạt động khác. Còn các dạng hoạt động khác nếu tiến bộ thì tạo điều kiện cho hoạt động sản xuất vật chất được tăng cường, nếu phản tiến bộ thì kìm hãm sự gia tăng của sản xuất vật chất.
Chính sự tác động lẫn nhau giữa các dạng (hình thức) hoạt động làm cho thực tiễn vận động, phát triển không ngừng và ngày càng có vai trò quan trọng đối với nhận thức.
2.2.Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
 Con người luôn luôn có nhu cầu khách quan là phải giải thích và cải tạo thế giới, điều đó bắt buộc con người phải tác động trực tiếp vào các sự vật, hiện tượng bằng hoạt động thực tiễn của mình, làm cho các sự  vật vận động, biến đổi qua đó bộc lộ các thuộc tính, những mối liên hệ bên trong. Các thuộc tính và mối liên hệ đó được con người ghi nhận chuyển thành những tài liệu cho nhận thức, giúp cho nhận thức nắm bắt được bản chất các quy luật phát triển của thế giới. Chẳng hạn, xuất phát từ nhu cầu cần đo đạc diện tích, đo sức chứa của các bình mà toán học ra đời và phát triển... Suy cho đến cùng không có một lĩnh vực nào lại không xuất phát từ thực tiễn, không nhằm vào việc phục vụ hướng dẫn thực tiễn.
Mặt khác, nhờ có hoạt động thực tiễn mà các giác quan con người ngày càng được hoàn thiện; năng lực tư duy lôgíc không ngừng được củng cố và phát triển; các phương tiện nhận thức ngày càng tinh vi, hiện đại, có tác dụng “nối dài” các giác quan của con người trong việc nhận thức thế giới. Chẳng hạn, từ công việc điều hành, tổ chức nền sản xuất... mà đòi hỏi các môn khoa học quản lý ra đời và phát triển.
Hơn nữa, nhận thức ra đời và không ngừng hoàn thiện trước hết không phải vì bản thân nhận thức mà là vì thực tiễn, nhằm giải đáp các vấn đề thực tiễn đặt ra và để chỉ đạo, định hướng hoạt động thực tiễn. Chẳng hạn, các môn khoa học quản lý ra đời nhằm giúp các nhà quản lý tìm ra các biện pháp nâng cao năng suất lao động, nâng cao hiệu quả kinh tế.
Như vậy, thực tiễn vừa là cơ sở, động lực vừa là mục đích của nhận thức. Không những thế thực tiễn còn là tiêu chuẩn để kiểm tra kết quả nhận thức, kiểm tra chân lý. Bởi vì nhận thức thường diễn ra trong cả quá trình bao gồm các hình thức trực tiếp và gián tiếp, điều đó không thể tránh khỏi tình trạng là kết quả nhận thức không phản ánh đầy đủ các thuộc tính của sự vật. Mặt khác, trong quá trình hình thành kết quả nhận thức thì các sự vật cần nhận thức không đứng yên mà nằm trong quá trình vận động không ngừng. Trong quá trình đó, nhiều thuộc tính, nhiều mối quan hệ mới đã bộc lộ mà nhận thức chưa kịp phản ánh. Để phát hiện mức độ chính xác, đầy đủ của kết quả nhận thức phải dựa vào thực tiễn. Mọi sự biến đổi của nhận thức suy cho cùng không thể vượt ra ngoài sự kiểm tra của thực tiễn chịu sự kiểm nghiệm trực tiếp của thực tiễn. Qua thực tiễn để bổ sung, điều chỉnh, sửa chữa, phát triển và hoàn thiện kết quả nhận thức. C. Mác viết: “Vấn đề tìm hiểu xem tư duy của con người có thể đạt tới chân lý khách quan hay không, hoàn toàn không phải là vấn đề lý luận mà là một vấn đề thực tiễn. Chính trong thực tiễn mà con người phải chứng minh chân lý”.
Thực tiễn quyết định nhận thức, vai trò đó đòi hỏi chúng ta phải luôn luôn quán triệt quan điểm mà V.I Lênin đã đưa ra: “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn, phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản nhất của lý luận nhận thức”. Quan điểm này yêu cầu việc nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở thực tiễn, đi sâu vào thực tiễn, phải coi trọng công tác tổng kết thực tiễn. Việc nghiên cứu lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học đi đôi với hành.

3. Các cấp độ của quá trình nhận thức
Nhận thức là một quá trình biện chứng diễn ra rất phức tạp, bao gồm nhiều giai đoạn, hình thức khác nhau. Tuỳ theo tính chất của sự nghiên cứu mà quá trình đó được phân ra thành cấp độ khác nhau: nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính, nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận, nhận thức thông thường và nhận thức khoa học.
3.1. Nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính
a. Nhận thức cảm tính (hay còn gọi là trực quan sinh động) là giai đoạn đầu tiên của quá trình nhận thức. Đó là giai đoạn con người sử dụng các giác quan để tác động vào sự vật nhằm nắm bắt sự vật ấy. Trực quan sinh động bao gồm các hình thức sau:
-  Cảm giác là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh các thuộc tính riêng lẻ của các sự vật, hiện tượng khi chúng tác động trực tiếp vào các giác quan của con người. Cảm giác là nguồn gốc của mọi sự hiểu biết, là kết quả của sự chuyển hoá những năng lượng kích thích từ bên ngoài thành yếu tố ý thức. Lênin viết: “Cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan”.
Nếu dừng lại ở cảm giác thì con người mới hiểu được thuộc tính cụ thể, riêng lẻ của sự vật. Điều đó chưa đủ; bởi vì, muốn hiểu biết bản chất của sự vật phải nắm được một cách tương đối trọn vẹn sự vật. Vì vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn. 
- Tri giác là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối toàn vẹn sự vật khi sự vật đó đang tác động trực tiếp vào các giác quan con người. Tri giác là sự tổng hợp các cảm giác.
So với cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức đầy đủ hơn, phong phú hơn. Trong tri giác chứa đựng cả những thuộc tính đặc trưng và không đặc trưng có tính trực quan của sự vật. Trong khi đó, nhận thức đòi hỏi phải phân biệt được đâu là thuộc tính đặc trưng, đâu là thuộc tính không đặc trưng và phải nhận thức sự vật ngay cả khi nó không còn trực tiếp tác động lên cơ quan cảm giác con người. Do vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn.
- Biểu tượng là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối hoàn chỉnh sự vật do sự hình dung lại, nhớ lại sự vật khi sự vật không còn tác động trực tiếp vào các giác quan.
Trong biểu tượng vừa chứa đựng yếu tố trực tiếp vừa chứa đựng yếu tố gián tiếp. Bởi vì, nó được hình thành nhờ có sự phối hợp, bổ sung lẫn nhau của các giác quan và đã có sự tham gia của yếu tố phân tích, tổng hợp. Cho nên biểu tượng phản ánh được những thuộc tính đặc trưng nổi trội của các sự vật.
Như vậy, nhận thức cảm tính có đặc điểm: Là giai đoạn nhận thức trực tiếp sự vật, phụ thuộc vào mức độ hoàn thiện cơ quan cảm giác, kết quả thu nhận được tương đối phong phú, phản ánh được cả cái không bản chất, ngẫu nhiên và cả cái bản chất và tất nhiên. Hạn chế của nó là, chưa khẳng định được những mặt, những mối liên hệ bản chất, tất yếu bên trong của sự vật. Để khắc phục, nhận thức phải vươn lên giai đoạn cao hơn, giai đoạn lý tính.
b. Nhận thức lý tính (Tư duy trừu tượng) là giai đoạn phản ánh gián tiếp trừu tượng, khái quát sự vật, được thể hiện qua các hình thức như khái niệm, phán đoán, suy luận.
- Khái niệm là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng, phản ánh những đặc tính bản chất của sự vật.
Sự hình thành khái niệm là kết quả của sự khái quát, tổng hợp biện chứng các đặc điểm, thuộc tính của sự vật hay lớp sự vật. Vì vậy, các khái niệm vừa có tính khách quan vừa có tính chủ quan, vừa có mối quan hệ tác động qua lại với nhau, vừa thường xuyên vận động và phát triển.
Khái niệm có vai trò rất quan trọng trong nhận thức bởi vì, nó là cơ sở để hình thành các phán đoán và tư duy khoa học.
- Phán đoán là hình thức tư duy trừu tượng, liên kết các khái niệm với nhau để khẳng định hay phủ định một đặc điểm, một thuộc tính của đối tượng. Thí dụ: “Dân tộc Việt Nam là một dân tộc anh hùng” là một phán đoán. Bởi vì có sự liên kết khái niệm “dân tộc” “Việt Nam” với khái niệm “anh hùng”.
Theo trình độ phát triển của nhận thức, phán đoán được phân chia làm ba loại là phán đoán đơn nhất (ví dụ: đồng dẫn điện), phán đoán đặc thù (ví dụ: đồng là kim loại) và phán đoán phổ biến (ví dụ: mọi kim loại đều dẫn điện). Ở đây phán đoán phổ biến là hình thức thể hiện sự phản ánh bao quát rộng lớn nhất về đối tượng.
Nếu chỉ dừng lại ở phán đoán thì nhận thức chỉ mới biết được mối liên hệ giữa cái đơn nhất với cái phổ biến, chưa biết được giữa cái đơn nhất trong phán đoán này với cái đơn nhất trong phán đoán kia và chưa biết được mối quan hệ giữa cái đặc thù với cái đơn nhất và cái phổ biến. Chẳng hạn qua các phán đoán thí dụ nêu trên ta chưa thể biết ngoài đặc tính dẫn điện giống nhau thì giữa đồng với các kim loại khác còn có các thuộc tính giống nhau nào khác nữa. Để khắc phục hạn chế đó, nhận thức lý tính phải vươn lên hình thức nhận thức suy luận.
- Suy luận là hình thức tư duy trừu tượng liên kết các phán đoán lại với nhau để rút ra một phán đoán có tính chất kết luận tìm ra tri thức mới. Thí dụ, nếu liên kết phán đoán “đồng dẫn điện” với phán đoán “đồng là kim loại” ta rút ra được tri thức mới “mọi kim loại đều dẫn điện”. Tùy theo sự kết hợp phán đoán theo trật tự nào giữa phán đoán đơn nhất, đặc thù với phổ biến mà người ta có được hình thức suy luận quy nạp hay diễn dịch.
Ngoài suy luận, trực giác lý tính cũng có chức năng phát hiện ra tri thức mới một cách nhanh chóng và đúng đắn.
Từ ba hình thức trên ta có thể rút ra giai đoạn nhận thức lý tính có đặc điểm sau: Là giai đoạn nhận thức gián tiếp, trừu tượng, khái quát sự vật. Nhận thức lý tính phụ thuộc vào năng lực tư duy của con người. Do đó phản ánh được chính xác mối liên hệ bản chất tồn tại bên trong một sự vật hay một lớp các sự vật.
c. Mối quan hệ giữa nhận thức cảm tính với lý tính
Nhận thức cảm tính và lý tính có cùng chung đối tượng phản ánh, đó là các sự vật; cùng chung chủ thể phản ánh đó là con người và cùng do thực tiễn quy định. Đây là hai giai đoạn hợp thành quá trình nhận thức. Do vậy, chúng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, biểu hiện: Nhận thức cảm tính là cơ sở cung cấp tài liệu cho nhận thức lý tính; nhận thức lý tính nhờ có tính khái quát cao hiểu được bản chất nên đóng vai trò định hướng cho nhận thức cảm tính để có thể phản ánh được sâu sắc hơn.
Nếu nhận thức chỉ dừng lại ở giai đoạn lý tính thì con người chỉ có được những tri thức về đối tượng. Còn bản thân tri thức đó có chân thực hay không thì chưa khẳng định được. Muốn khẳng định, nhận thức phải trở về thực tiễn, dùng thực tiễn làm tiêu chuẩn.
3.2. Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận
Dựa vào trình độ thâm nhập vào bản chất của đối tượng, ta có thể phân chia thành nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận.
a. Nhận thức kinh nghiệm
Đây là loại nhận thức hình thành từ sự quan sát trực tiếp các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội hay trong các thí nghiệm khoa học. Kết quả nhận thức kinh nghiệm là tri thức kinh nghiệm. Tri thức này có hai loại, tri thức kinh nghiệm thông thường và tri thức kinh nghiệm khoa học.
- Tri thức kinh nghiệm thông thường là loại tri thức được hình thành từ sự quan sát trực tiếp hàng ngày về cuộc sống và sản xuất. Tri thức này rất phong phú, nhờ có tri thức này con người có vốn kinh nghiệm sống dùng để điều chỉnh hoạt động hàng ngày.
- Tri thức kinh nghiệm khoa học là loại tri thức thu được từ sự khảo sát các thí nghiệm khoa học, loại tri thức này quan trọng ở chỗ đây là cơ sở để hình thành nhận thức khoa học và lý luận.
Hai loại tri thức này có quan hệ chặt chẽ với nhau, xâm nhập vào nhau để tạo nên tính phong phú, sinh động của nhận thức kinh nghiệm.
b.Nhận thức lý luận (gọi tắt là lý luận)
Đây là loại nhận thức gián tiếp, trừu tượng và khái quát về bản chất và quy luật của các sự vật, hiện tượng. Nhận thức lý luận có tính gián tiếp vì nó được hình thành và phát triển trên cơ sở của nhận thức kinh nghiệm. Nhận thức lý luận có tính trừu tượng và khái quát vì nó chỉ tập trung phản ánh cái bản chất mang tính quy luật của sự vật và hiện tượng. Do đó, tri thức lý luận thể hiện chân lý sâu sắc hơn, chính xác hơn và có hệ thống hơn.
Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận là hai giai đoạn nhận thức khác nhau, có quan hệ biện chứng với nhau.Trong đó nhận thức kinh nghiệm là cơ sở của nhận thức lý luận. Nó cung cấp cho nhận thức lý luận những tư liệu phong phú, cụ thể. Vì nó gắn chặt với thực tiễn nên tạo thành cơ sở hiện thực để kiểm tra, sửa chữa, bổ sung cho lý luận và cung cấp tư liệu để tổng kết thành lý luận. Ngược lại, mặc dù được hình thành từ tổng kết kinh nghiệm, nhận thức lý luận không xuất hiện một cách tự phát từ kinh nghiệm. Do tính độc lập tương đối của nó, lý luận có thể đi trước những sự kiện kinh nghiệm, hướng dẫn sự hình thành tri thức kinh nghiệm có giá trị, lựa chọn kinh nghiệm hợp lý để phục vụ cho hoạt động thực tiễn. Thông qua đó mà nâng những tri thức kinh nghiệm từ chỗ là cái cụ thể, riêng lẻ, đơn nhất trở thành cái khái quát, phổ biến.
Nắm vững bản chất, chức năng của từng loại nhận thức đó cũng như mối quan hệ biện chứng giữa chúng có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng trọng việc đấu tranh khắc phục bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa và bệnh giáo điều.

3.3. Nhận thức thông thường và nhận thức khoa học
Khi căn cứ vào tính tự phát hay tự giác của sự xâm nhập vào bản chất của sự vật thì nhận thức lại có thể được phân ra thành nhận thức thông  thường và nhận thức khoa học.
a. Nhận thức thông thường (nhận thức tiền khoa học) là loại nhận thức được hình thành một cách tự phát, trực tiếp từ trong hoạt động hàng ngày của con người. Nó phản ánh sự vật, hiện tượng xảy ra với tất cả những đặc điểm chi tiết, cụ thể và những sắc thái khác nhau của sự vật. Vì vậy, nhận thức thông thường mang tính phong phú, nhiều vẻ và gắn với những quan niệm sống thực tế hàng ngày. Vì thế, nó thường xuyên chi phối hoạt động của con người trong xã hội. Thế nhưng, nhận thức thông thường chủ yếu vẫn chỉ dừng lại ở bề ngoài, ngẫu nhiên tự nó không thể chuyển thành nhận thức khoa học được.
b. Nhận thức khoa học là loại nhận thức được hình thành một cách tự giác và gián tiếp từ sự phản ánh đặc điểm bản chất, những quan hệ tất yếu của các sự vật.
Nhận thức khoa học vừa có tính khách quan, trừu tượng, khái quát lại vừa có tính hệ thống, có căn cứ và có tính chân thực. Nó vận dụng một cách hệ thống các phương pháp nghiên cứu và sử dụng cả ngôn ngữ thông thường và thuật  ngữ khoa học để diễn tả sâu sắc bản chất và quy luật của đối tượng nghiên cứu. Vì thế nhận thức khoa học có vai trò ngày càng to lớn trong hoạt động thực tiễn, đặc biệt trong thời đại khoa học và công nghệ.
Như vậy, nhận thức thông thường và nhận thức khoa học có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong mối quan hệ đó, nhận thức thông thường có trước nhận thức khoa học và là nguồn chất liệu để xây dựng nội dung của các khoa học. Ngược lại, khi đạt tới trình độ nhận thức khoa học thì nó lại tác động trở lại nhận thức thông thường, xâm nhập và làm cho nhận thức thông thường phát triển, tăng cường nội dung khoa học cho quá trình nhận thức thế giới của con người.

1.Trình bày nội dung quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất? Liên hệ với quá trình phát triển theo định hướng XHCN ở VN?

- Khái niệm lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
* Lực lượng sản xuất là toàn bộ những năng lực sản xuất của xã hội ở các thời kì nhất định. Về mặt cấu trúc, lực lượng sản xuất xã hội bao gồm hệ thống những tư liệu sản xuất mà người ta dùng cho sản xuất, trong đó quan trọng nhất là công cụ lao động.
lượng sản xuất bao gồm: Người lao động và tư liệu sản xuất.
- Người lao động là người tham gia vào quá trình lao động.
Người lao động có hai yếu tố cơ bản là trí tuệ và sức lao động, nhờ có trí tuệ và sức lao động mà con người đã tìm ra tư liệu sản xuất của chính mình.
Trong mối quan hệ giữa người lao động với tư liệu sản xuất thì người lao động đóng vai trò quyết định. Người lao động quyết định tư liệu sản xuất của chính mình, chính tư duy duy của người lao động đã cải tiến tư liệu sản xuất của mình. Nhờ có tư duy của người lao động mà tư liệu sản xuất của con người ngày càng đa dạng và phong phú.
Tư liệu sản xuất bao gồm: - công cụ lao động;
-         Đối tượng lao động.
-         Phương tiện lao đông.
Trong mối quan hệ giữa 3 yếu tố tư liệu sản xuất,  thì công cụ lao động đóng vai trò quyết định, công cụ lao động là lực lượng động nhất của lực lượng sản xuất.
- Công cụ lao động quyết định khả năng chinh phục tự nhiên của con người, công cụ lao động của con người càng phát triển con người càng thoát khỏi giới tự nhiên, càng không phải lệ thuộc vào giới tự nhiên.
- Công cụ lao động quyết định năng suất lao động mà năng suất lao động lại quyết định sự sống còn của một chế độ xã hội nhất định. Sự thay thế từ hình thái kinh tế xã hội sang hình thái kinh tế xã hội khác, xét cho đến cùng là sự thay thế của công cụ lao động, vì vậy Các Mác viết " Cái cối xay chạy bằng tay thì cho ra đời lãnh chúa phong kiến, cái cối xay chạy bằng hơi nước thì cho ra đời xã hội tư bản".
Ngày nay khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, một phát minh khoa học được ứng dụng rất nhanh vào thực tiễn, khi ứng dụng và thực tiễn nó tạo ra lượng của cải vật chất lớn. Ngày nay các công nghệ khoa học phát triển rất mạnh đặc biệt là công nghệ thông tin, công nghệ sinh học là những ngành mũi nhọn thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
* Quan hệ sản xuất là nhưng mối quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất (sản xuất và tái sản xuất xã hội).
Quan hệ sản xuất gồm ba mặt:
- Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất;
- Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất;
- Quan hệ phân phối sản phẩm sản xuất ra.
Trong 3 mặt trên thì quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất là quan trọng nhất, nó đóng vai trò quyết định và chi phối quan hệ tổ chức quản lí, phân công lao động và quan hệ phân phối. Bởi vì nắm đựợc TLSX nghĩa là nắm được CCLĐ, ĐTLĐ, PTLĐ. Người nắm được yếu tố này thì có quyền phân công lao động,  quản lý lao động và phân phối sản phẩm lao động làm ra.
Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất, có 2 hình thức sở hữu
+ Sở hữu tư nhân;
+ Sơ hữu tập thể.
Sở hữu tư nhân là tư liệu sản xuất tập trung trong tay một người hoặc một số ít người, nó là phạm trù lịch sử, nó được hình thành từ khi chế độ chiếm hữu nô lệ ra đời. Sở hữu tư nhân là nguồn gốc của sự phân hóa giai cấp, giữa giai cấp thống trị và những người bị trị.
Sở hữu tập thể về tư liệu sản xuất  ra đời từ khi có xã hội nguyên thủy, hình thức cao nhất của nó là xã hội cộng sản chủ nghĩa.
-  Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
Quy luật sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất và trình độ của lực lượng sản xuất lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt ,hai phương thức cơ bản của quá trình sản xuất ra của cải vật chất ;chúng không tồn tại độc lập tách rời nhau mà có mối liện hệ tác động qua lại lẫn nhau một cách biện chứng tạo thanh quy luật phù hợp giữa quan hệ sản xuất và trình độ lực lượng sản xuất.

* Lực lượng sản xuất, quyết định quan hệ sản xuất
- Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ giữa nội dung và hình thức.
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của phương thức sản xuất, trong đó lực lượng sản xuất là nội dung vật chất của quá trình sản xuất, còn quan hệ sản xuất là hình thức kinh tế của quá trình đó. Trong đời sống hiện thực không có một lực lượng sản xuất nào lại có thể diễn ra bên ngoài những hình thức kinh tế nhất định. Ngược lại cung không có một quan hệ sản xuất nào mà không có nội dung vật chất của nó.
Trong mọi quá trình của lực lượng sản xuất, cũng tất yếu đòi hỏi phải có quan hệ sản xuất phù hợp, quan hệ sản xuất lỗi thời hoặc đi trước lựuc lượng sản xuất đề kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
- Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ thống  nhất có bao hàm khả năng chuyển hóa thành các mặt đối lập và phát sinh mâu thuẫn.
Quy luật cơ bản nhất của quá trình vận động và phát triển xã hội. Khuynh hướng chung của sản xuất vật chất là không ngừng phát triển; Trong mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất thì quan hệ sản xuất là cái tương đối ổn định, còn LLSX là cái thường xuayên biến đổi. Sự phát triển của lực lượng sản xuất làm cho quan hệ sản xuấtờt chỗ phù hợpổtở thành không phù hợp. Khi đó quan hệ sản xuất trở thành “xiềng xích” của LLSX, kìm hãm LLSX phát triển yêu cầu khách quan sự phát triển của lực lượng sản xuất tất yếu dẫn đến sự thay đổi của quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất, lúc này để thúc đẩy lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển. Thay thế quan hệ sản xuất cũ bằng qua hệ sản xuất mới có nghĩa là sẽ có một phương thức sản xuất khác ra đời thay thế phương thức sản xuất cũ.
* Sự tác động trở lại của QHSX
Lực lượng sản xuất thay đổi và quyết định đến quan hệ sản xuất nhưng bản thân quan hệ sản xuất cũng có sự độc lập tương đối của nó và tác động trở lại qua hệ sản xuất.
Quan hệ sản xuất mới quy định mục đích sản xuất ,tác động đến thái độ của người lao động trong qua trình lao động ,đến tổ chức phân công lao động xã hội. Quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất sẽ thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển. Ngược lại nếu quan hệ sản xuất lạc hậu hoặc "tiên tiến " hơn trình độ lực lượng sản xuất một cách giả tạo thì sẽ kìm hãm, hạn chế sự phát triển của lực lượng sản xuất.
- Ý nghĩa của phương pháp luận
- Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất: Vì vậy trong hoạt động thực tiễn phải đẩy mạnh phát triển lực lượng sản xuất. Trong mối quan hệ giữa hai mặt của lực lượng sản xuất giữa người lao động  và tư liệu sản xuất thì người lao động đóng vai trò quyết định vì vậy muốn phát triển kinh tế thì việc đầu tiên phải ưu tên phát triển con người, lấy con người làm trung tâm. Chỉ có phát triển con người thì đất nước mới giàu mạnh. Muốn phát triển con người phải ưu tên phát triển giáo dục và y tế.
Cùng với việc phát triển con người là việc phát triển tư liệu sản xuất mà đặc biệt ưu tiên phát triển công cụ lao động, muốn phát triển được công cụ lao động thì phải đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ.  Phải tìm tòi cải tiến công nghệ mới chỉ có nâng cao phát triển cải tiến công nghệ thì hàng hóa của chúng ta mới đủ sức cạnh tranh trên trường quốc tế.
Trong quá trình nhập khẩu công nghệ phải nhập khẩu các công nghệ hiện đại.
Nâng cấp các viện khoa học, phải có chính sách ưu tiên trong lĩnh vực phát triển khoa học công nghệ, phải cóa những giải thưởng xứng đáng cho các nhà khoa học, phải khẩn trương đưa các phát minh khoa học ứng dụng vào thực tiễn. Phải có chính sách cụ thể để phát triển nền kinh tế tri thứ- Phải đạt được trình độ công nghệ tiên tiến, đặc biệt công nghệ thông tin và công nghệ sinh học.
Phải tìm ra những nguồn nguyên liệu mới thay thế những nguồn nguyên liệu đang bị cạn kiệt.
- Quan hệ sản xuất tác động trở lại đối với lực lượng sản xuất bằng sự phù hợp.
Đối với đất nước của chúng ta, đi lên chủ nghĩa xã hội là con đường hợp. Ngược lại nếu quan hệ sản xuất lạc hậu hoặc "tiên tiến " hơn trình độ lực lượng sản xuất một cách giả tạo thì sẽ kìm hãm, hạn chế sự phát triển của lực lượng sản xuất. Vì vậy chung ta chuyển đổi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thực hiện nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, trong các thành phần kinh tế ấy có tư bản tư nhân và tư bản nhà nước.
Trong giai đoạn hiện nay chúng ta chỉ có thúc đẩy các thành phần kinh tế phát triển chứ không được đốt cháy giai đoạn.
Phải chú ý thật kỹ từng khâu đoạn trong tổ chức, quản lý, phân công lao động cần phải thực hiện có quy trình, đúng luật hành chính, bởi vì nó tác động trực tiếp đến thái độ của người lao động.
Phải trả lương cho người lao động phù hợp với điều kiện sống và sinh hoạt, chỉ có như vậy người lao động mới cống hiến hết khả năng cho công việc